Khảo sát, đánh giá tiêu chuẩn thiết kế chế tạo tàu bay COMAC C909

Theo đó, thực hiện chỉ đạo của Bộ Giao thông vận tải (trước khi sáp nhập với Bộ Xây dựng),  từ ngày 15/01/2025 đến 24/01/2025 Cục Hàng không Việt Nam đã cử đoàn công tác làm việc trực tiếp với Tập đoàn Máy bay Thương mại Trung Quốc (COMAC) và Cục Hàng không dân dụng Trung Quốc tại Thượng Hải - Trung Quốc để khảo sát, tìm hiểu tổng quan về kỹ thuật, khai thác, bảo dưỡng và các tiêu chuẩn thiết kế, chế tạo, thử nghiệm và quy trình cấp giấy chứng nhận loại tàu bay ARJ21- 700 (C909).

Hệ thống Quy chế an toàn hàng không (Regulation) của Trung Quốc

Hệ thống quy chế an toàn (CAAC Regulations) của Trung Quốc được thiết lập các Phần (Parts) tương tự như cách tổ chức các Parts của Cục Hàng không Liên Bang Mỹ (FAA).

Trong đó, liên quan đến thiết kế, chế tạo tàu bay, các quy định của Trung Quốc bao gồm CCAR 25 Tiêu chuẩn thiết kế đủ điều kiện bay tàu bay vận tải hàng không, CCAR 33 Tiêu chuẩn thiết kế đủ điều kiện bay của động cơ tàu bay, CCAR 34 các yêu cầu về phát thải và lưu thông nhiên liệu đối với động cơ Tuốc bin, CCAR 36 các tiêu chuẩn về tiếng ồn đối với chứng nhận loại và đủ điều kiện bay của tàu bay tương đương với hệ thống quy định và tiêu chuẩn của FAA (FAR) 25, 33, 34, 36.

Thông qua IPA giữa Cục HKDD Trung Quốc (CAAC) và Cục Hàng không Liên Bang Mỹ (FAA), thông tin về sự khác biệt đáng kể về tiêu chuẩn đủ điều kiện bay giữa hai quốc gia liên quan đến thiết kế loại tàu bay sẽ được nhận dạng trên cơ sở đối chiếu quy định của hai quốc gia.

Qua báo cáo Khác biệt tiêu chuẩn đáng kể (Significant Standards Differences (SSD) giữa CAAC và FAA đối với thiết kế máy bay vận tải chủ yếu liên quan đến việc các chỉ dẫn duy trì đủ điều kiện bay và nhãn, mác đối với cửa thoát hiểm phải chuẩn bị bằng tiếng Trung Quốc.

Quá trình cấp Giấy chứng nhận Loại tàu bay C909

Tàu bay ARJ21-700 (C909) nộp đơn xin cấp Chứng nhận loại (TC) lần đầu từ ngày 20/01/2003 và cho đến ngày 29/12/2014 đã được CAAC cấp TC.

Quá trình cấp TC được thực hiện theo quy định của CCAR 21 Quy trình cấp chứng nhận đối với các sản phẩm và bộ phận (Parts) trong hoạt động HKDD và Tài liệu AP-21-11 Quy trình cấp TC.

Trình tự thủ tục của quá trình cấp TC trong tài liệu AP-21-11 bao gồm 6 giai đoạn: 

Giai đoạn 1 (21/01/2003): kích hoạt dự án (nộp đơn, làm quen quy trình);

Giai đoạn 2 (27/03/2003) Xác định các yêu cầu, thành lập các hội đồng, nhóm cấp TC (TCB, TCT), xác định tiêu chuẩn kỹ thuật (Certification Basis);

Giai đoạn 3: Lập kế hoạch Tuân thủ (thống nhất giữa COMAC và CAAC về kế hoạch các nội dung và xác định các phương pháp tuân thủ (mean of compliance MOC);

Giai đoạn 4: Xác định tuân thủ bao gồm việc kiểm tra, thử nghiệm, thí nghiệm, phân tích, bay thử nghiệm, đánh giá khai thác, bảo dưỡng;

Giai đoạn 5 (29/12/2014): Họp hội đồng (TCB) và Cấp TC;

Giai đoạn 6: các hoạt động sau khi cấp TC.

Đến nay TC đã sửa đổi đến R9 (09/11/2024) Hệ thống quy trình cấp TC của CAAC có phương pháp tương tự theo quy định của Tài liệu Order 8110.4 Cấp chứng nhận loại của FAA.

Về tiêu chuẩn chứng nhận (Certification Basis) của tàu bay ARJ21-700 bao gồm các tiêu chuẩn đủ điều kiện bay (airworthiness standards – CCAR 25, CCAR 26, CCAR 33 (về động cơ không áp dụng trực tiếp)), yêu cầu về bảo vệ môi trường (CCAR 34, CCAR 36), 12 điều kiện đặc thù (special condition), 15 giải pháp an toàn tương đương (Equivalent Level of Safety Findings) và 5 miễn trừ (Exemptions).

Qua đánh giá báo cáo phê chuẩn loại của COMAC, để đảm bảo tuân thủ các tiêu chuẩn chứng nhận, tàu bay C909 đã hoàn thành tổng cộng 78 kế hoạch chứng nhận (Certfication Plan) được phê chuẩn ở giai đoạn 3, trong đó gồm 3418 báo cáo tuân thủ, 300 nội dung kiểm tra và thử nghiệm tàu bay dưới đất, hoàn thành 2942 chuyến bay với 5257 giờ bay thử nghiệm (flight tests) gồm 285 mục thử nghiệm tuân thủ thực hiện bởi COMAC và 243 mục bay thử nghiệm để cấp chứng nhận thực hiện bởi CAAC. COMAC đã báo cáo danh mục tuân thủ (1770 trang Compliance Checklist) chứng minh sự tuân thủ của tàu bay ARJ21-700 (C909) theo Tiêu chuẩn đủ điều kiện bay CCAR 25.

Việc thay đổi thiết kế đã được COMAC hoàn thành và áp dụng cho các tàu bay được sản xuất sau ngày 30/12/2021, đồng thời COMAC cũng đã ban hành 22 chỉ lệnh kỹ thuật (SB) nhằm cải tiến tất cả các tầu bay đã xuất xưởng. Đến tháng 1 năm 2025 tất cả các Hãng hàng không đang khai thác tàu bay ARJ21-700 cũng đã hoàn thành việc thực hiện 22 SB cho đội tàu bay của mình.

Giấy chứng nhận loại (Type Certificate) và Bảng dữ liệu Chứng nhận loại (TCDS) số 0023A cấp cho COMAC, lần đầu ngày 29/12/2014 và hiện tại là bản R9 ngày 09/11/2024.

TCDS có nội dung gồm 5 phần dành cho 5 model ARJ21 gồm có: chở khách, chở hàng, tư nhân, y tế và cứu hộ. Mỗi phần có 6 chương, gồm: Mô hình và ngày phê chuẩn (Model and Approval Date); Tiêu chuẩn sản xuất (Production Basis); Tiêu chuẩn chứng nhận (Certification Basis); Các đặc tính kỹ thuật và giới hạn khai thác (Technical Characteristics and Operational Limitations); Các tài liệu kỹ thuật được phê chuẩn (Approved Technical Documents); Ghi chú (Notes).

Ở giai đoạn 6, COMAC sửa đổi thiết kế (đến nay có 140 design changes được áp dụng) và CAAC phê chuẩn các bản TCDS sửa đổi.

Đặc tính kỹ thuật của loại tàu bay ARJ21 (C909): ARJ21-700 (C909) là loại máy bay phản lực chở khách tầm ngắn đến trung bình có sức chứa từ 78 đến 95 hành khách, tầm bay khoảng 1200-2000nm.

Chiều dài thân máy bay 33,46 m, sải cánh: 27,29 m, chiều cao 8,44 m. Trọng lượng cất cánh tối đa (MTOW) 40.500 kg, trọng lượng hạ cánh tối đa (MLW) 38.000 kg, trọng lượng rỗng (OEW) khoảng 24.000 kg, tải trọng tối đa (payload) khoảng 9.800 kg.

Tốc độ hành trình khoảng 825 km/h, trần bay tối đa 12.200 m. Nhiêu liệu theo tiêu chuẩn GB6537 (Jet A-1 thuộc loại này), dung tích thùng nhiên liệu khoảng 12.900 lít.

Trang thiết bị chính lắp trên tàu bay gồm hai động cơ GE CF34-10A của General Electric (Mỹ), Landing gear của Liebherr Aerospace (Pháp), động cơ phụ (APU) của Hamilton Sunstrand (Mỹ), các thiết bị thuộc Flight control của Honeywell (Mỹ), Thiết bị thuộc hệ thống điện, điện tử (Avionic) của Rockwell Collins (Mỹ). Trong số 22 nhà sản xuất thiết bị gốc (OEM) quan trọng, có 3 nhà sản xuất của Trung Quốc (chiếm tỷ lệ 13,6%).

Dữ liệu khai thác

Tính đến 05/01/2025, 160 tàu bay C909 đã được cung cấp đến tổng cộng 12 hãng hàng không trong đó có 11 của Trung Quốc và 01 của Indonesia, đã chuyên chở tổng cộng hơn 19,16 triệu hành khách trên tổng cộng 633 đường bay tới 158 thành phố, 181 sân bay với giới bay tích lũy tổng là hơn 550,000 giờ bay và hơn 330,000 lượt cất hạ cánh.

Qua dữ liệu báo cáo của COMAC, không có tai nạn, sự cố nghiêm trọng xảy ra với tàu bay C909 kể từ khi tàu bay này đi vào hoạt động.

Trong năm 2024, giờ bay trung bình khai thác tàu bay C909 hàng ngày vào khoảng 5,2 giờ (block time) với độ tin cậy (dispatch reliability) vào khoảng hơn 99%. Cũng trong năm 2024, đội bay C909 bay được khoảng 194,000 giờ với khoảng hơn 135,000 lượt CHC trong đó 509 gián đoạn khai thác (interruptions) bao gồm 131 chuyến bay bị hủy vì lý do kỹ thuật (mechanical reasons). Tỷ lệ gián đoạn khai thác do kỹ thuật là 3,77 trên 1000 chuyến bay, và tỷ lệ hủy chuyến là 0,97 trên 1000 chuyến bay.

Đánh giá các tiêu chuẩn đủ điều kiện bay và kiến nghị Bộ Xây dựng

Qua quá trình tìm hiểu hệ thống cấp chứng nhận tàu bay của CAAC và qua các hệ thống tài liệu thu thập được, Cục HKVN đánh giá các tiêu chuẩn đủ điều kiện bay của Trung Quốc chỉ có một số khác biệt nhỏ (minor) liên quan đến việc sử dụng tiếng Trung Quốc trong các nhãn mác trên tàu bay.

Việc đề xuất công nhận tiêu chuẩn thiết kế, chế tạo của Trung Quốc là cơ sở cho việc tạo thuận lợi cho hoạt động hàng không dân dụng trong bối cảnh thiếu hụt tàu bay, khó khăn trong việc mở rộng đội bay, đường bay và tạo một dư địa, động lực phát triển mới cho ngành hàng không Việt Nam.

Ngoài ra, việc tăng cường hợp tác với Cục Hàng không dân dụng Trung Quốc (CAAC), COMAC nhằm giúp Cục HKVN thiết lập và nâng cao năng lực trong lĩnh vực giám sát, phê chuẩn các thiết kế, chế tạo tàu bay và duy trì đủ điều kiện bay của tàu bay.

Để đưa tàu bay COMAC vào khai thác, Cục HKVN đã báo cáo, kiến nghị Bộ Xây dựng sửa đổi một số điều của Nghị định số 92/2016/NĐ CP ngày 01/7/2016 của Chính phủ quy định về các ngành, nghề kinh doanh có điều kiện trong lĩnh vực hàng không dân dụng và một số điều Thông tư số 01/2011/TT-BGTVT ngày 12/11/2011 của Bộ trưởng Bộ GTVT ban hành Bộ Quy chế an toàn hàng không dân dụng lĩnh vực tàu bày và khai thác tàu bay theo hướng công nhận các tiêu chuẩn chứng nhận đủ điều kiện bay của Trung Quốc làm cơ sở cho nhập khẩu tàu bay vào Việt Nam.

Về nội dung này, Cục Hàng không Việt Nam đã đăng ký bổ sung Chương trình xây dựng văn bản QPPL năm 2025 và tiếp tục phối hợp chặt chẽ với các cơ quan có liên quan để triển khai thực hiện

Sau khi đảm bảo các quy định pháp lý về công nhận tiêu chuẩn chứng nhận đủ điêu kiện bay, Cục Hàng không Việt Nam triển khai thực hiện quy trình:

- Công nhận Giấy chứng nhận loại (TC) đối với tàu bay COMAC;

- Đối với tàu bay thuê ướt bởi các hãng HKVN, Cục HKVN sẽ thực hiện công nhận Giấy chứng nhận đủ điều kiện bay của từng tàu bay COMAC cụ thể và thực hiện quy trình đánh giá thừa nhận hiệu lực Giấy chứng nhận Người khai thác tàu bay nước ngoài  theo quy định tại phần 22 – Bộ QCATHK.

- Đối với tàu bay thuê khô bởi các hãng HKVN, Cục HKVN sẽ thực hiện quy trình bổ sung loại tàu bay mới vào Giấy chứng nhận Người khai thác tàu bay của các Hãng hàng không Việt Nam và thực hiện cấp Giấy chứng nhận đủ điều kiện bay của từng tàu bay COMAC cụ thể.

Ngoài ra, Cục HKVN thực hiện công tác kiểm tra, giám sát an toàn trao đổi, thống nhất với Cục Hàng không dân dụng Trung Quốc về trách nhiệm và chuyển giao trách nhiệm giám sát an toàn khi cần thiết đối với tàu bay thuê ướt.

Đối với tàu bay thuê khô, thực hiện theo quy định của Bộ QCATHK và các quy định khác của pháp luật Việt Nam hiện hành./.

Tập đoàn Máy bay Thương mại Trung Quốc (Comac) là công ty thuộc sở hữu nhà nước Cộng hòa nhân dân Trung Hoa được thành lập vào ngày 11 tháng 5 năm 2008 có trụ sở chính tại Thượng Hải (Headquarter) với tổng cộng hơn 21.000 nhân viên bao gồm 06 Trung tâm chính liên quan đến hoạt động nghiên cứu, phát triển, thử nghiệm bay, dịch vụ khách hàng, huấn luyện đào tạo và trên 10 đơn vị hoạt động khác trong lãnh thổ Trung Quốc và nước ngoài.

Tính đến ngày 07/01/2025, COMAC đã cung cấp 160 tàu bay C909 ra thị trường. Các hãng hàng không đang khai thác tàu bay C909 bao gồm: của Trung Quốc (Chengdu Airlines 30 tàu bay, China Southern 33 tàu bay, Air China 33 tàu bay, China Eastern 26 tàu bay, China Express 11 tàu bay, Genghis Khan Airlines 7 tàu bay, COMAC Express 6 tàu bay, Jiangxi Air 5 tàu bay, China Flight General Aviation 2 tàu bay, YTO Cargo 1 tàu bay, Longhao Airlines 1 tàu bay) và của Indonesia (TransNusa 3 tàu bay)./.